We mogen het tijdschrift EOS dankbaar zijn. Dat het bestaat is al mooi, maar het heeft nu ook een enquête gepubliceerd waarmee we tot de bevinding moeten komen dat de gemiddelde, vooral jonge, Belg maar pover scoort op zijn/haar kennis van wetenschap en technologie.
Die bevinding en de aandacht die ze heeft opgewekt zijn des te opmerkelijk omdat de enquête zelf niet erg lijkt te deugen. Dat is op zich niet zo erg. Wat EOS doet, lijkt goed op wat drukkingsgroepen, politici, bedrijven, popsterren (ik noem maar wat) doen als ze media-aandacht willen trekken. Licht controversiële, provocerende stellingen lanceren, gebaseerd op intuïtief objectieve en vooral toegankelijke feiten. Gemakkelijk consumeerbare weetjes, hapklaar geserveerd aan de pers.
Je bewijst er niets mee, maar je kunt heel goed gelijk hebben. De lezers, wij, geloven graag dat er iets van aan is. Alleen, de enquête (of wat we ervan weten, en dat is niet zo veel) overtuigt niet. Dat is precies het geval met de enquête van EOS. We geloven graag dat de jeugd van tegenwoordig te weinig weet van technologie en wetenschap. Helaas deugt de enquête die dat juist moet aantonen, niet.
Om te beginnen is de steekproef klein, en hoe representatief ze is, wordt niet gemeld - wat wel had gemogen, gelet op het onderwerp.
Maar dan, er is iets met de vragen. Vraag 1 was: "De mens stamt af van de aap". Fout, leek me, maar EOS ziet dat anders, want het "juiste" antwoord is: juist. Misschien hebben EOS en ik het over verschillende apen. Ik dacht aan een van de apen waarbij mijn kleinkinderen net vandaag op bezoek waren in de zoo; en dan bedoel ik wel degelijk de soort, niet de exemplaren. Mens en aap hebben een gemeenschappelijke afstamming, dat wel, maar dat geldt ook voor de mens en het nijlpaard, of zelfs voor de mens en het ebolavirus.
Vraag 5 heb ik dan weer echt fout. Ik vergeet voortdurend welke de grootste planeet is van het zonnestelsel (dat blijkt weer eens Jupiter te zijn). Maar of daarmee mijn wetenschappelijke kennis gemeten wordt of mijn geheugen? Evenzo maar dan andersom met de Lymeziekte, die ik wel kon benoemen en waarmee is dus scoor, maar wat is nu belangrijker: de naam van het stadje Old Lyme kennen, waarover de vraag ging, of het mechanisme van bacterie, teek, schaap en mens (wat niet werd getest). En is een byte wel altijd gelijk aan 8 bit, zoals een ander juist antwoord luidt? Ik heb nog met computers gewerkt waar een byte 12 bit was, maar ik ben dan ook een oudere Belg.
Maar goed, we mogen het tijdschrift EOS dankbaar zijn. Want het laat zien hoe moeilijk deze maatschappij omgaat met een belangrijke wetenschappelijke attitude: kritische nuancering, of genuanceerde kritiek. Genuanceerde meningen verkopen slecht, en al helemaal in de snelle pers. Zelfs EOS heeft voor deze ene keer (zullen we maar hopen) zich op een ongenuanceerd, gemakkelijk te slijten, product geworpen. En de techniek wérkt. De publieke opinie zit er nu mee verveeld hoe slecht we wetenschap en techniek kennen, en al zeker de jongeren onder ons.
Maar is dat niet erg merkwaardig in deze hoogtechnologische wereld? Zijn onze jonge soortgenoten met hun YouTube-account echt minder goed op de hoogte van technologie? Wetenschap, tot daar aan toe. En dan nog. "Minder", wat is dat? Minder dan wie? Minder dan de ouderen van vandaag? Minder dan de ouderen toen die nog jong waren? Minder dan de jongeren van honderd jaar geleden? Daarover kan gerede twijfel bestaan.
Er is natuurlijk wel iets aan de hand, maar misschien moeten we niet zoeken in de samenleving in het algemeen (al kan het altijd beter, en laten we vooral alert blijven voor creationisme en gelijkgestelde gevaren). Ik denk aan de algemene berichtgeving, waar wetenschap altijd al het ondergeschoven kind is geweest. Dat heeft te maken met de moeilijkheid om over wetenschap en techniek helder, bevattelijk en tegelijk juist te berichten. De pers beseft dat ze hier steken laat vallen, en is daardoor maar al te blij met een eenvoudig verhaal, waarmee ze haar wetenschap-onvriendelijk imago kan bijstellen.
Kortom: goed gedaan, EOS. Bedankt.
