Een Amerikaanse meneer legt (in een filmpje op TED) uit dat we onze schoenveters op de verkeerde manier knopen. Je moet de strik andersom rond je vinger winden. Dat vind ik nu zo mooi aan TED: knappe mensen die iets weten (in casu twee dingen: hoe ik mijn veters knoop, en hoe het beter kan), die het goed kunnen zeggen, en vooral, die een boodschap hebben, een goede ouderwetse moraal, iets wat we sinds onze sprookjestijd op straf van meligheid moeten missen.

De dienstdoende vetermoralist formuleert zijn moraal zo: "a small advantage someplace in life can yield tremendous results someplace else". Mooi zo, en zo jammer dat het niet waar is. De veters niet, de moraal niet.

Voor wie graag in zwart-wit knoopt: de platteknoop-variant

Om te beginnen: de veters. Als je het niet graag technisch ziet worden, sla je deze paragraaf maar over. Goed, je leest door, eigen keuze: doe nu een schoen uit, zet hem op een oude krant en speel met die veters. Ik vond gauw zes manieren om ze in de traditionele knoop te leggen, drie stevige en drie lossere. Misschien zijn er meer dan zes. Maakt niet uit. De enige ontdekking is dat je altijd, hoe je ook tewerk gaat, eindigt met een van twee topologische varianten: de platte variant die stevig is of de oudewijvenvariant die sneller loskomt (de namen herken je misschien uit je schooltijd). En nu komt wat meneer Ted niet zag: welke variant je krijgt, hangt af van de combinatie van alle fasen van de constructie, en niet alleen van de laatste knoop, de "strik" die hij laat zien. Als je alleen let op wat hij zegt kan de knoop er strakker van worden, of juist losser, afhankelijk van de basis die je hebt gelegd. Dat doet de ene mens anders dan de andere, misschien doe je wel je linkerschoen zus en de rechter zo, of maandag A en dinsdag B. Rechtshandigen dit en links­handigen dat.

En dan: de moraal. Als je veters niet vanzelf loskomen, leid je vanzelfsprekend een gelukkiger leven. Veiliger ook voor fiets­kettingen en roltrappen. Dat is meer dan a small advantage. Maar levert die kunst ook echt tremendous voordelen op someplace else, d.w.z. in niet-veter-gerelateerde domeinen van het leven? Smaken korianderblaadjes daarmee beter? Vervalt kernafval sneller? Vrij ik passioneler?

De vetermeneer verleidt ons met het Goliath-effect, het geloof in de kracht van het kleine, het onbeduidende. De droom dat het klimaat kan verbeteren door het fladderen van een vlinder. Een heel klein beetje veranderen, ja, maar verbéteren? We verleggen een steen in een rivier op aarde, maar als we ons beperken tot keitjes van het gebruikelijke formaat, mogen we niet rekenen op een aanwijsbaar groot effect, laat staan een gegarandeerd positief effect.

Tijd voor de moraal van mijn reflecties: wie met een moraal wil komen, zoekt maar beter een goede. Dat kan makkelijk, want er is altijd keuze, en dé juiste bestaat gelukkig niet. Ten bewijze, deze drie alternatieve moralen:

1) Maak je huiswerk. Wil je een moraal meegeven, zorg dan voor een zinnige metafoor waarmee je niet door de mand valt.

2) Denk om je lezers. Wil je een moraal meegeven, zoek er dan een die acceptabel is, zelfs voor een onkritisch publiek.

3) Elk verhaal heeft een moraal. Wil je die expliciet meegeven, dan ben je een mietje. Wat jammer nou.

23 juni 2011